Door: Tim Steffens, Havenmeester en Port Security Officer Port of Moerdijk & Alexander Heijnen, strategisch adviseur
Dank aan Tim Steffens als gastblogger. Ben je ook werkzaam in het vakgebied en wil je ook eens een blog schrijven voor samenveiliger.nl neem contact met ons op.
Het grote plaatje
Met een nieuw kabinet in aankomst, zal tijdens de formatie ook de politiek-bestuurlijke discussie worden gevoerd over de aanpak van ondermijnende criminaliteit in Nederland. Een begrip dat aan devaluatie onderhevig lijkt, alleen al door de grote druk die er door politiek, bestuur en media op is gelegd om landelijk en regionaal voortvarend aan de slag te gaan. Dat benadrukken van het begrip ondermijning heeft de afgelopen jaren weliswaar mobiliserend gewerkt, maar in de dagelijkse operatie meer tot verlamming gewerkt. Onduidelijk is waarop aan effectieve en onorthodoxe maatregelen dient te worden ingezet om de macht en positie van ‘de drugsindustrie’ en alle illegale activiteiten daaromheen structureel te breken. Daarnaast is helder, dat ook gedurende Coronacrisis, de vraag naar diverse soorten drugs is toegenomen en in toenemende tot maatschappelijke ontwrichting leidt. [1]
In het Pact voor de Rechtsstaat van het Strategisch Beraad Ondermijning (SBO) van 5 september 2020 is opgeroepen om de uit de hand gelopen drugsindustrie in ons land met een tienjarenprogramma fors te reduceren. Nederland heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld tot een mondiaal drugsknooppunt en het “pact” strekt ertoe om met een langjarige gezamenlijke aanpak de omvang daarvan sterk terug te brengen. Dat is volgens het SBO hard nodig, want ons land is:
- Een mondiale hoofdproducenten van amfetamine en MDMA;
- De grootste “hub” voor cannabishandel in de EU;
- Met België en Spanje de grootste aankomstplaats en handelsvloer voor cocaïne;
- Een belangrijk centrum voor invoer en verhandeling van heroïne;
- Er zijn ook duidelijke aanwijzingen dat het vervaardigen van chrystal meth als nieuw exportproduct op gang komt.
Er gaan miljardenbedragen in de multinational drugsindustrie rond, waardoor de criminele belangen groot zijn. Gevolg; excessief geweld, inclusief vergismoorden, en grootschalig witwassen van crimineel geld. Drugscriminelen groeien, verwerven macht in de bovenwereld en vormen een bedreiging voor de (lokale) democratie. Kwetsbare (jonge) mensen raken verstrikt in criminele netwerken en vergooien hun toekomst. Het corrumpeert het bedrijfsleven, onder meer in mainports. [2]
Het manifest roept onder meer op tot een vergroting van de weerbaarheid van onze economische infrastructuur. De minister van JenV erkent in zijn reactie aan de Tweede Kamer van 19 oktober 2020 dat “de bestaande gelegenheidsstructuur een belangrijke aanjager is voor de criminaliteitsdruk in ons land. We beschikken over een moderne infrastructuur en de daarbij behorende faciliteiten op lucht- en zeehavens. Die spelen echter niet alleen een belangrijke rol in de reguliere economie, maar het maakt Nederland ook aantrekkelijk voor nationale en internationale criminele organisaties. Vanuit de versterkingsgelden uit het Regeerakkoord worden nu regionale programma’s uitgevoerd, die zich richten op onder meer de luchthaven Schiphol en een integere Rotterdamse haven.”
Wat valt ons op?
In de zeehavens van Moerdijk, Eemshaven, Rotterdam, Amsterdam en North Sea Port werken provincie, gemeenten, Nationale Politie, Douane, KMar, de havenbedrijven en gevestigde bedrijven samen aan een aanpak om tot weerbare en integere zeehavens te komen. Een aanpak die in Brabant en Zeeland onder regie van de Taskforce Ondermijning/Riec Brabant-Zeeland wordt uitgevoerd.
Zowel in het manifest van het Strategisch Beraad Ondermijning als in het nieuwe Jaarplan van de Taskforce Ondermijning valt op, dat er geen gebrek is aan goede ideeën, initiatieven en projecten, echter dat een samenhangende toekomstbestendige aanpak van ondermijning in de zeehavens, met gezamenlijke focus en bestuurlijk eigenaarschap ontbreekt. Een aanpak die niet door aanbod wordt gestuurd, echter veel meer dan nu aansluit bij de commerciële en maatschappelijke uitdagingen en bestuurlijke pijn van de bestuurders zowel vanuit de overheid én het bedrijfsleven. Een echte publieke en private aanpak, waarin het tweeledige “Leitmotiv” is:
- Zorgen dat het kan: het mogelijk maken dat betrokken overheden, opsporingsdiensten, bedrijven hun eigen rollen en verantwoordelijkheid voor veiligheid ook actief kunnen oppakken.
- Stimuleren dat het gebeurt: bestaande platformen, PPS-netwerken en initiatieven beter worden benut en nieuwe initiatieven worden aangemoedigd en onderlinge samenwerking geen uitzondering, maar regel is.
In de huidige aanpak ligt teveel de focus op het investeren in losse projecten en veel minder in het onderling verbeteren van de samenwerking en het activeren van publieke en private partners door ze in hun kracht te zetten. Het ontbreekt aan het structureel verankeren van de benodigde PPS- samenwerking in het beleid, de werkprocessen en informatiesystemen van de betrokken organisaties. De drempel voor het aangaan van onderlinge samenwerking is daardoor eerder te hoog dan laag genoeg om in te kunnen stappen. Onduidelijk is vaak wat het te verwachten rendement is van de inspanningen én investeringen die moeten worden geleverd. Dit alles leidt tot frustratie en onbegrip en schaadt het vertrouwen dat hard nodig is om samen te kunnen blijven werken. Duidelijk is dat vanuit de overheid nog teveel over dan met de bedrijven gesproken wordt en bestaande bedrijvenplatformen als Portiz, SBIM en VNO/NCW in de zeehavens beter kunnen worden benut.
Belang van PPS-samenwerking in de zeehavens rondom ondermijning
De zeehavens zijn bij uitstek omgevingen waar publieke- en private samenwerking de basis vormt om te werken aan thema’s duurzaamheid, economisch rendement en veiligheid. Veiligheid is zeker niet langer voor bedrijven in de havens alleen meer een kostenpost, echter wordt gezien als een belangrijke randvoorwaarde voor een gezond en concurrerend vestigingsklimaat. Een veilige haven is nodig om 24/7 logistiek door te kunnen blijven draaien en de haven vanuit het land en op het water draaiende te kunnen houden. Veiligheid in de haven draait niet alleen om ondermijning. Het draait ook om nautische veiligheid, infrastructurele veiligheid, beveiliging, digitale veiligheid, industriële veiligheid, verkeersveiligheid en crisisbeheersing (o.a hoogwater, Covid, terreur).
Al deze vormen van veiligheid, waaronder dus ook de preventieve en repressieve aanpak van ondermijnende criminaliteit vragen om structurele aandacht én gerichte investering in publieke en private samenwerking. Het is daarbij van groot belang om door middel van wederzijdse uitwisseling van gegevens en informatie een beter en meer proactief beeld en inzicht te krijgen in de aard en omvang van de problematiek. Alleen op die manier kan ondermijning effectiever bestreden worden.
PPS nieuwe stijl in de zeehavens: (h)erken de verschillen, werk samen vanuit de overeenkomsten
Er bestaat geen blauwdruk voor publiek-private samenwerkingsverbanden rondom veiligheid en meer specifiek de aanpak van ondermijning in de zeehavens. Iedere gebiedscontext is anders, er zijn veel variabelen om rekening mee te houden én de belangen zijn divers. Een complex vraagstuk met veel verbanden naar andere disciplines vraagt om een andere aanpak dan een sectoraal vraagstuk dat in de kern meer overzichtelijk is. PPS nieuwe stijl vraagt in de zeehavens alle gevallen om rekening te houden met de onderliggende 8 bouwstenen.
Een vijftal tips voor verduurzaming PPS rondom ondermijning
We willen deze blog afsluiten door een vijftal tips voor verduurzaming van de PPS- samenwerking mee te geven.
1. Een duurzaam samenwerkingsmodel zoeken.
Het verduurzamen van een PPS in de zeehavens rondom ondermijning is het vinden van een situatie waarin alle partners de toegevoegde waarde van de samenwerking ervaren, blijven investeren én vertrouwen hebben dat de samenwerking ook in de toekomst van toegevoegde waarde blijft. De uitdaging is het vinden van het optimum waarbij de samenwerking zelfvoorzienend is; een voor de toekomst duurzaam businessmodel. Om het samenwerkingsmodel zelfvoorzienend en daarmee ‘duurzaam’ te maken, zijn naast tijd, capaciteit en incidentele middelen, meer doorlopende geldstromen nodig. Die kunnen op gang worden gebracht door een gezamenlijke lobby in te richten richting de politiek en het nieuwe kabinet én binnen de eigen begrotingen een structurele post op te nemen met geoormerkte gelden voor de aanpak van veiligheid in de zeehavens.
2. Denk vanaf de start vanuit waardecreatie voor alle partners
In theorie is het mogelijk om een PPS op te starten zonder over een businessmodel en waardecreatie voor alle partners na te denken. De huidige aanpak van ondermijning in de zeehavens van de Taskforce Ondermijning/RIEC Brabant Zeeland heeft daar de kenmerken van. Met deze primair aanbodgerichte werkwijze kan het een hele tijd goed gaan; immers, met een goed verhaal en wat overtuigingskracht komen we een heel eind.
Het is echter goed te bedenken dat een duurzame en toekomstbestendige PPS altijd vanuit een businessmodel opereert, of dit nu wel of niet expliciet is uitgedacht of uitgewerkt. Willen we over een langere periode met elkaar samenwerken op een manier die structureel verankerd is in de werkwijzen en systemen van alle betrokken organisaties? Dan is denken vanuit publieke én private waardecreatie voor alle partijen essentieel. Daarbij dient er sprake te zijn van een balans tussen de bijdragen aan maatschappelijke versus bedrijfscontinuïteit. De echte uitdaging is om tot proposities te komen waaraan een pull-strategie en geen push strategie aan ten grondslag ligt om de motivatie over en langere periode vast te houden en het maatschappelijk en economisch rendement aantoonbaar te kunnen maken.
3. Maak de aanpak voldoende specifiek voor ondernemers en zorg voor herkenbaarheid
Voor veel publieke organisaties binnen de ondermijningsaanpak is criminaliteitsbestrijding corebusiness. Het is goed om te beseffen dat dit voor veel ondernemers niet het geval is. En hoewel zij heel vaak genegen zijn om hun steentje bij te dragen aan de bestrijding van criminaliteit, is het goed om te beseffen dat zij ook vele andere prioriteiten hebben. Communiceer in begrijpelijke taal: hoeveel ondernemers zouden het woord ondermijning überhaupt kennen? Denk ook niet dat hét bedrijfsleven bestaat. In een havengebied zijn bedrijven in vele sectoren en zeer uiteenlopende activiteiten actief. Zorg er voor dat iedere te betrekken ondernemer zich herkent in een aanpak, communiceer via voor hen bekende platformen en zorg dat het geen ver-van-mijn-bedshow is.
4. Durf verschillende businessmodellen uit in de praktijk: Tuig het niet te groots op
Als het verduurzamen van een PPS betekent dat er zoveel mogelijk businessmodellen worden uitgetest, dan is het slim om in 2021 een aantal van deze mogelijke samenwerkingsmodellen nader uit te werken. Dit kan parallel lopen aan het al lopende uitvoeringsprogramma Integere en Weerbare Zeehavens en de daaraan gekoppelde zes projecten.
De uitwerkingen van deze modellen dienen aan de betrokken publieke en private partners – met de publieke bestuurders als eigenaar – snel inzicht te geven in de eigen én gezamenlijke aannames over de te genereren waardecreatie. De snelste manier om verduurzamingsroutes te verkennen, is het testen van de verschillende modellen in de praktijk, waarbij het uitgangspunt is te werken aan realistische en haalbare modellen, waarbij sprake is van gelijkwaardigheid. Stel: de havenbedrijven in de zeehavens zijn bereid om structureel te investeren in een integriteitsprogramma voor en met ondernemers én om infrastructurele maatregelen door via een Security by Design bij te dragen aan een gebiedsgerichte aanpak van prioritaire risicogebieden, dan dient vooraf helder te zijn wat de overheden en opsporingsdiensten daaraan concreet kunnen bijdragen en wat daarin voor eenieder de meerwaarde is (zie punt 2).
5. Blijf in gesprek met alle partners over wat verduurzaming voor hen betekent
Is een PPS verduurzaamd als er werkende verdienmodellen ontwikkeld zijn of als alle partners blijvend investeren in de samenwerking? Gaat het over de eigen broek ophouden of het in de lucht houden van de samenwerking? Over verduurzamen bestaan veel meningen. Het is van belang hierover met elkaar te blijven spreken en te blijven werken aan vertrouwen in de samenwerking. Daarvoor is het vieren van aantoonbare successen en het investeren in lerende netwerken tussen zeehavens en kennisinstellingen van groot belang.
[2] ANP Persbericht van 5 september 2020, getiteld “Een Pact voor de Rechtsstaat’ om drugscriminaliteit fors te reduceren.”